Aleksander Krzyżanowski
pseud. Andrzej, Dziemido, Wesołowski, Wilk
Dane osobowe | |
Inne nazwiska w czasie okupacji lub po wojnie: | Jan Kulczycki |
Płeć: | mężczyzna |
Data urodzenia: | 1895-02-18 |
Miejsce urodzenia: | Briańsk |
Data śmierci: | 1951-09-29 |
Miejsce śmierci: | Warszawa |
Miejsce pochówku: | Cmentarz Wojskowy na Powązkach; Warszawa |
Rodzice | |
Imię ojca: | Jakub |
Imię matki: | Zofia |
Nazwisko panieńskie matki: | Wilamowska-Knobelsdorf |
Stopień wojskowy uzyskany przed II wojną światową: | major |
Data: | 1934-02-05 |
Starszeństwo: | |
Organ nadający: | |
Stopień wojskowy uzyskany w konspiracji: | pułkownik |
Data: | 1944-09-23 |
Starszeństwo: | |
Organ nadający: | |
Stopień wojskowy uzyskany po wojnie: | generał brygady |
Data: | 1994-09-28 |
Starszeństwo: | |
Organ nadający: | Prezydent RP |
Wykształcenie cywilne | |
Przed wojną: | Uczęszczał do szkoły w Homlu. Od 1914 r. uczył się w XII Gimnazjum Klasycznym w Petersburgu. Jesienią 1916 r. rozpoczął studia na Wydziale Elektromechanicznym Instytutu Technologicznego w Petersburgu. |
W czasie wojny: | |
Po wojnie: | |
Służba wojskowa | |
Przed wojną: | W czasie I wojny światowej został zmobilizowany do armii rosyjskiej i skierowany do szkoły artylerii w Petersburgu. W lipcu 1917 r. został przydzielony do 6 Korpusu Syberyjskiego w 18 Syberyjskim Dywizjonie Artylerii Polowej, gdzie odznaczył się w bitwie pod Rygą. Następnie, na początku października 1917 r. przeszedł do I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego i służył tam do 25 maja 1918 r. Na przełomie maja i czerwca 1918 r. przyjechał do Warszawy. W listopadzie brał udział w rozbrajaniu Niemców. Natychmiast wstąpił do Wojska Polskiego i po krótkim kursie oficerskim w Dęblinie otrzymał stopień podporucznika z przydziałem do Departamentu Technicznego Ministerstwa Spraw Wojskowych. Służył w 3 Pułku Artylerii Ciężkiej (1 Pułk Artylerii Ciężkiej Legionów). Po wojnie polsko-bolszewickiej został odznaczony Krzyżem Walecznych, awansowany także na porucznika. Od grudnia 1920 r. służył w 21 Dywizjonie Artylerii Ciężkiej. Odbył liczne kursy artyleryjskie i ogólnowojskowe, m.in.: kurs dowódców baterii w Rembertowie oraz kurs w Szkole Strzelania Artylerii w Toruniu. Od listopada 1923 r. do kwietnia 1924 r. szkolił się w Centralnej Wojskowej Szkole Gimnastyki i Sportu w Poznaniu. Pełnił funkcję adiutanta 1 Dywizjonuį Pułku Artylerii Ciężkiej, następnie do października 1924 r. dowodził baterią. Został przeniesiony do Artyleryjskiej Komisji Doświadczalnej w Rembertowie i awansował na kapitana. Od marca 1926 r. pracował w Instytucie Badań Materiałów i Uzbrojenia W Zielonce. Od sierpnia 1929 r. pełnił funkcję dowódcy baterii w 15 Pułku Artylerii Lekkiej w Bydgoszczy, następnie do lutego 1932 r. był komendantem szkoły podoficerskiej, później pełnił funkcję dowódcy dywizjonu. W lutym 1934 r. awansował do stopnia majora, a dwa miesiące później został dowódcą dywizjonu w 20 Pułku Artylerii Lekkiej w Prużanie. Od początku 1935 r. dowodził tam dywizjonem w 12 Pułku Artylerii Lekkiej. Od 1935 r. dowodził 1 Dywizjonem Pułku Artylerii Lekkiej w Tarnopolu. Od 1938 r. został dowódcą 1 Dywizjonu w 26 Pułku Artylerii Lekkiej w Skierniewicach.
|
W czasie wojny: | W czasie kampanii wrześniowej zmobilizowany w 26 Pułku Artylerii Lekkiej w Skierniewicach. Jego dywizjon wszedł w skład Armii “Poznań” gen. Kutrzeby. Brał udział m.in. w bitwie nad Bzurą. Po porażce na czele garstki partyzantów walczył do końca października z Niemcami w okolicach Kielc oraz Radomia. Działania te ukróciła klęska w potyczce w Górach Świętokrzyskich. Przedostał się do Warszawy i 11 listopada 1939 r. rozpoczął konspiracyjną służbę w SZP. Został odkomenderowany do kontynuowania służby na terenie Wileńszczyzny. |
Po wojnie: | |
Miejsce pracy | |
Przed wojną: | |
W czasie wojny: | |
Po wojnie: | W 1948 r. rozpoczął pracę jako dyrektor Bazy Zaopatrzenia Przemysłu Roszarniczego w Pakości. |
Działalność społeczna, związkowa i polityczna | |
Przed wojną: | |
W czasie wojny: | |
Po wojnie: | |
Działalność w ruchu kombatanckim | |
Opis działań: | |
Przynależność i udział w pracach innych organizacji i instytucji podziemnych | |
Przed scaleniem i wstąpieniem do ZWZ-AK, jak i „równolegle”: | |
Przynależność do ZWZ-AK na Kresach | |
Działalność: | Po przybyciu na Wileńszczyznę jego pierwszym zadaniem było sformowanie Dowództwa Wojewódzkiego SZP. Po przekształceniu SZP w ZWZ, w kwietniu 1940 r. został szefem sztabu i zastępcą Komendanta Okręgu Wileńskiego ZWZ – Nikodema Sulika, a w kwietniu 1941 r. po aresztowaniu przez NKWD Sulika przejął jego obowiązki. Pracował na rzecz rozbudowy siatki konspiracyjnej, rozwijał działalność sabotażowo-dywersyjną. Był jednym z założycieli Biura Informacji i Propagandy w Wilnie. W styczniu 1944 r. doprowadził do zawieszenia broni z sowiecką partyzantką, po czym odrzucił porozumienie z Niemcami i w bitwie pod Murowaną Oszmianką rozbił kolaborujący z nimi Litewski Korpus Posiłkowy gen. Povilasa Plechavičiusa. |
Data zaprzysiężenia: | 1939-11-11 |
Czasookres: | 1939-11-11 - 1944-07-18 |
Pełnione funkcje: | Komendant Okręgu |
Oddział względnie pion organizacyjny: | Komenda Okręgu |
Okręg: | Okręg Wilno |
Przynależność do ZWZ-AK poza Kresami | |
Działalność: | |
Data zaprzysiężenia: | |
Czasookres: | |
Pełnione funkcje: | |
Oddział względnie pion organizacyjny: | |
Działalność w podziemiu antykomunistycznym: | |
Opis działań: | |
Udział w akcji "Burza" | |
Opis działań: | Został wyznaczony na dowódcę operacji “Ostra Brama” w ramach akcji “Burza”. Przegrupował większość jednostek partyzanckich i przygotowywał je do działań zaczepnych w mieście i do ataku na miasto z zewnątrz. Plan „Wilka” zakładał zdobycie miasta przez ponad 12-tysięczne połączone siły Wileńskiego i Nowogrodzkiego okręgu AK. |
Konspiracyjni współpracownicy | |
Przełożeni, podwładni i organizacyjni koledzy: | |
Członkowie rodziny zaangażowani w konspirację: | |
Służba w innych formacjach wojskowych | |
Polskich: | |
Niepolskich: | |
Represje | |
Represje stosowane przez Niemców (pobyt w niemieckich więzieniach i obozach koncentracyjnych - daty i miejsce, nazwiska współwięźniów): | |
Represje stosowane przez Związek Sowiecki (pobyt w sowieckich więzieniach i łagrach - daty i miejsce, nazwiska współwięźniów): | 17 lipca 1944 r. wraz ze swoim sztabem został podstępnie aresztowany przez Sowietów i osadzony w więzieniu w Wilnie. Następnie przewieziono go do Moskwy i zamknięto w izolatce na Butyrkach. W 1946 r. przebywał w obozie w Diagilewie koło Riazania, w lipcu 1947 przewieziony do obozu sowieckiego MWS (MWD) w Griazowcu, skąd uciekł i przedostał się do Wilna. We wrześniu został jednak ponownie aresztowany przez Sowietów. Skatowany został wywieziony w listopadzie 1947 r. do Polski. |
Represje ze strony polskiego komunistycznego aparatu bezpieczeństwa | 08 lipca 1948 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu na Mokotowie. Zmarł na gruźlicę 29 września 1951 r. w szpitalu więziennym. Jego ciało zostało w tajemnicy zagrzebane na terenie Powązek. |
Ordery i odznaczenia | |
Lista odznaczeń | Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (z dn. 17.05.2012 r.) Złoty Krzyż Zasługi Krzyż Niepodległości z Mieczami Krzyż Walecznych (trzykrotnie) Medal Niepodległości Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921 Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej z Mieczami (Łotwa) Gwiazda Wytrwałości (1983 r.) Państwowa Odznaka Sportowa |
Autorstwo wspomnień, relacji, pamiętników, dzieł literackich, opracowań naukowych, działalność redakcyjna | |
Poświęconych historii a w szczególności ZWZ-AK: | |
Poświęconych innym dziedzinom nauki i sztuki lub publicystyki: | |
Źródła archiwalne i literatura do noty biograficznej | Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, red. Komorowski T., Warszawa 1996, s. ; Chmielarz A., Jasiński G., Armia Krajowa 1939-1945, Warszawa 2011, s. ; FOK, Archiwum Wschodnie, sygn. AW III/618.28.01; FOK, Archiwum Wschodnie, sygn. AW III/618.32.02; FOK, Archiwum Wschodnie, sygn. AW III/0618.20; Krajewski K., “Szlakiem Narbutta”, Warszawa 2015, s. 21, 182; “Orzeł Biały”, 2019, R. XXX, nr 7 (331), s. 12-13; “Orzeł Biały”, 2020, R. XXXI, nr 7 (343), s. 8; Polaczek J., Zarys wspomnień z działalności w Ruchu Oporu grudzień 1975 r., (bdmw), rękopis w zbiorach BJ, sygn. Przyb 448/01, s. 40; Słownik Polski Walczącej na Kresach Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej, t. 1, (red.) Malinowski J., Bydgoszcz 1995, s. 22-26; Ślaski J, Skrobów. Dzieje obozu NKWD dla żołnierzy AK 1944-1945, Warszawa 1990, s. 75; Tarka K., Jeden z wyklętych. Generał Aleksander Krzyżanowski “Wilk”, Warszawa 2000; Tarka K., Komendant Wilk. Z dziejów Wileńskiej Armii Krajowej, Warszawa 1990, s. 86; Józef Włodek, Wspomnienia z lat 1944-1946. Skierniewice 1962, Ciechanowiec 2008, s. 337, A. Wołk (oprac.), [w:] Regał z książkami, „Zesłaniec” 2009, nr 41, s. 122; Widejko J., Wspomnienia najmłodszego partyzanta III Partyzanckiej Brygady AK “Szczerbca” i Samoobrony Wileńskiej AK “Komara” w latach od I 1944 r. do III 1945 r., Kraków 2005, s. 57, 71; “Wileńskie Rozmaitości”, 1991, nr 2 (6), s. 2-6; “Wileńskie Rozmaitości”, 1997, nr 2 (40). |
Ikonografia | |
Ewentualne uwagi | W marcu 1957 ciało „Wilka” odnaleziono, ekshumowano i uroczyście przeniesiono na wojskowe Powązki. Grób symboliczny znajduje się także w kwaterze Na Łączce – domniemanym miejscu pogrzebania przez UB wielu jego podkomendnych.
|
Fotografie | |
Skany załączonych dokumentów | |
Pobierz jako plik tekstowy |
Chcesz zgłosić uwagę do biogramu?