Krzyżanowski, Aleksander

Aleksander Krzyżanowski

pseud. Andrzej, Dziemido, Wesołowski, Wilk

Dane osobowe
Inne nazwiska w czasie okupacji lub po wojnie:Jan Kulczycki
Płeć:mężczyzna
Data urodzenia: 1895-02-18
Miejsce urodzenia:Briańsk
Data śmierci:1951-09-29
Miejsce śmierci:Warszawa
Miejsce pochówku: Cmentarz Wojskowy na Powązkach; Warszawa
Rodzice
Imię ojca:Jakub
Imię matki:Zofia
Nazwisko panieńskie matki:Wilamowska-Knobelsdorf
Stopień wojskowy uzyskany przed II wojną światową: major
Data: 1934-02-05
Starszeństwo:
Organ nadający:
Stopień wojskowy uzyskany w konspiracji: pułkownik
Data: 1944-09-23
Starszeństwo:
Organ nadający:
Stopień wojskowy uzyskany po wojnie: generał brygady
Data: 1994-09-28
Starszeństwo:
Organ nadający: Prezydent RP
Wykształcenie cywilne
Przed wojną:

Uczęszczał do szkoły w Homlu. Od 1914 r. uczył się w XII Gimnazjum Klasycznym w Petersburgu. Jesienią 1916 r. rozpoczął studia na Wydziale Elektromechanicznym Instytutu Technologicznego w Petersburgu.

W czasie wojny:
Po wojnie:
Służba wojskowa
Przed wojną:

W czasie I wojny światowej został zmobilizowany do armii rosyjskiej i skierowany do szkoły artylerii w Petersburgu. W lipcu 1917 r. został przydzielony do 6 Korpusu Syberyjskiego w 18 Syberyjskim Dywizjonie Artylerii Polowej, gdzie odznaczył się w bitwie pod Rygą. Następnie, na początku października 1917 r. przeszedł do I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego i służył tam do 25 maja 1918 r.

Na przełomie maja i czerwca 1918 r. przyjechał do Warszawy. W listopadzie brał udział w rozbrajaniu Niemców. Natychmiast wstąpił do Wojska Polskiego i po krótkim kursie oficerskim w Dęblinie otrzymał stopień podporucznika z przydziałem do Departamentu Technicznego Ministerstwa Spraw Wojskowych. Służył w 3 Pułku Artylerii Ciężkiej (1 Pułk Artylerii Ciężkiej Legionów). Po wojnie polsko-bolszewickiej został odznaczony Krzyżem Walecznych, awansowany także na porucznika.  Od grudnia 1920 r. służył w 21 Dywizjonie Artylerii Ciężkiej. Odbył liczne kursy artyleryjskie i ogólnowojskowe, m.in.: kurs dowódców baterii w Rembertowie oraz kurs w Szkole Strzelania Artylerii w Toruniu. Od listopada 1923 r. do kwietnia 1924 r. szkolił się w Centralnej Wojskowej Szkole Gimnastyki i Sportu w Poznaniu. Pełnił funkcję adiutanta 1 Dywizjonuį Pułku Artylerii Ciężkiej, następnie do października 1924 r. dowodził baterią. Został przeniesiony do Artyleryjskiej Komisji Doświadczalnej w Rembertowie i awansował na kapitana.  Od marca 1926 r. pracował w Instytucie Badań Materiałów i Uzbrojenia W Zielonce.

Od sierpnia 1929 r. pełnił funkcję dowódcy baterii w 15 Pułku Artylerii Lekkiej w Bydgoszczy, następnie do lutego 1932 r. był komendantem szkoły podoficerskiej, później pełnił funkcję dowódcy dywizjonu. W lutym 1934 r. awansował do stopnia majora, a dwa miesiące później został dowódcą dywizjonu w 20 Pułku Artylerii Lekkiej w Prużanie. Od początku 1935 r. dowodził tam dywizjonem w 12 Pułku Artylerii Lekkiej. Od 1935 r. dowodził 1 Dywizjonem Pułku Artylerii Lekkiej w Tarnopolu. Od 1938 r. został dowódcą 1 Dywizjonu w 26 Pułku Artylerii Lekkiej w Skierniewicach.

 

W czasie wojny:

W czasie kampanii wrześniowej zmobilizowany w 26 Pułku Artylerii Lekkiej w Skierniewicach. Jego dywizjon wszedł w skład Armii “Poznań” gen. Kutrzeby. Brał udział m.in. w bitwie nad Bzurą. Po porażce na czele garstki partyzantów walczył do końca października z Niemcami w okolicach Kielc oraz Radomia. Działania te ukróciła klęska w potyczce w Górach Świętokrzyskich. Przedostał się do Warszawy i 11 listopada 1939 r. rozpoczął konspiracyjną służbę w SZP. Został odkomenderowany do kontynuowania służby na terenie Wileńszczyzny.

Po wojnie:
Miejsce pracy
Przed wojną:
W czasie wojny:
Po wojnie:

W 1948 r. rozpoczął pracę jako dyrektor Bazy Zaopatrzenia Przemysłu Roszarniczego w Pakości.

Działalność społeczna, związkowa i polityczna
Przed wojną:
W czasie wojny:
Po wojnie:
Działalność w ruchu kombatanckim
Opis działań:
Przynależność i udział w pracach innych organizacji i instytucji podziemnych
Przed scaleniem i wstąpieniem do ZWZ-AK, jak i „równolegle”:
Przynależność do ZWZ-AK na Kresach
Działalność:

Po przybyciu na Wileńszczyznę jego pierwszym zadaniem było sformowanie Dowództwa Wojewódzkiego SZP. Po przekształceniu SZP w ZWZ, w  kwietniu 1940 r. został szefem sztabu i zastępcą Komendanta Okręgu Wileńskiego ZWZ – Nikodema Sulika, a w kwietniu 1941 r. po aresztowaniu przez NKWD Sulika przejął jego obowiązki. Pracował na rzecz rozbudowy siatki konspiracyjnej, rozwijał działalność sabotażowo-dywersyjną. Był jednym z założycieli Biura Informacji i Propagandy w Wilnie.  W styczniu 1944 r. doprowadził do zawieszenia broni z sowiecką partyzantką, po czym odrzucił porozumienie z Niemcami i w bitwie pod Murowaną Oszmianką rozbił  kolaborujący z nimi Litewski Korpus Posiłkowy gen. Povilasa Plechavičiusa.

Data zaprzysiężenia:1939-11-11
Czasookres:1939-11-11 - 1944-07-18
Pełnione funkcje:

Komendant Okręgu

Oddział względnie pion organizacyjny:Komenda Okręgu
Okręg:Okręg Wilno
Przynależność do ZWZ-AK poza Kresami
Działalność:
Data zaprzysiężenia:
Czasookres:
Pełnione funkcje:
Oddział względnie pion organizacyjny:
Działalność w podziemiu antykomunistycznym:
Opis działań:
Udział w akcji "Burza"
Opis działań:

Został wyznaczony na dowódcę operacji “Ostra Brama” w ramach akcji “Burza”. Przegrupował większość jednostek partyzanckich i przygotowywał je do działań zaczepnych w mieście i do ataku na miasto z zewnątrz. Plan „Wilka” zakładał zdobycie miasta przez ponad 12-tysięczne połączone siły Wileńskiego i Nowogrodzkiego okręgu AK.

Konspiracyjni współpracownicy
Przełożeni, podwładni i organizacyjni koledzy:
Członkowie rodziny zaangażowani w konspirację:
Służba w innych formacjach wojskowych
Polskich:
Niepolskich:
Represje
Represje stosowane przez Niemców (pobyt w niemieckich więzieniach i obozach koncentracyjnych - daty i miejsce, nazwiska współwięźniów):
Represje stosowane przez Związek Sowiecki (pobyt w sowieckich więzieniach i łagrach - daty i miejsce, nazwiska współwięźniów):

17 lipca 1944 r. wraz ze swoim sztabem został podstępnie aresztowany przez Sowietów i osadzony w więzieniu w Wilnie. Następnie przewieziono go do Moskwy i zamknięto w izolatce na Butyrkach. W 1946 r. przebywał w obozie w Diagilewie koło Riazania, w lipcu 1947 przewieziony do obozu sowieckiego MWS (MWD) w Griazowcu, skąd uciekł i przedostał się do Wilna. We wrześniu został jednak ponownie aresztowany przez Sowietów. Skatowany został wywieziony w listopadzie 1947 r. do Polski.

Represje ze strony polskiego komunistycznego aparatu bezpieczeństwa

08 lipca 1948 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu na Mokotowie. Zmarł na gruźlicę 29 września 1951 r. w szpitalu więziennym. Jego ciało zostało w tajemnicy zagrzebane na terenie Powązek.

Ordery i odznaczenia
Lista odznaczeń

Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (z dn. 17.05.2012 r.)

Złoty Krzyż Zasługi

Krzyż Niepodległości z Mieczami

Krzyż Walecznych (trzykrotnie)

Medal Niepodległości

Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921

Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej z Mieczami (Łotwa)

Gwiazda Wytrwałości (1983 r.)

Państwowa Odznaka Sportowa

Autorstwo wspomnień, relacji, pamiętników, dzieł literackich, opracowań naukowych, działalność redakcyjna
Poświęconych historii a w szczególności ZWZ-AK:
Poświęconych innym dziedzinom nauki i sztuki lub publicystyki:
Źródła archiwalne i literatura do noty biograficznej

Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, red. Komorowski T., Warszawa 1996, s. ;

Chmielarz A., Jasiński G., Armia Krajowa 1939-1945, Warszawa 2011, s. ;

FOK, Archiwum Wschodnie, sygn. AW III/618.28.01;

FOK, Archiwum Wschodnie, sygn. AW III/618.32.02;

FOK, Archiwum Wschodnie, sygn. AW III/0618.20;

Krajewski K., “Szlakiem Narbutta”, Warszawa 2015, s. 21, 182;

“Orzeł Biały”, 2019, R. XXX, nr 7 (331), s. 12-13;

“Orzeł Biały”, 2020, R. XXXI, nr 7 (343), s. 8;

Polaczek J., Zarys wspomnień z działalności w Ruchu Oporu grudzień 1975 r., (bdmw), rękopis w zbiorach BJ, sygn. Przyb 448/01, s. 40;

Słownik Polski Walczącej na Kresach Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej, t. 1, (red.) Malinowski J., Bydgoszcz 1995, s. 22-26;

Ślaski J, Skrobów. Dzieje obozu NKWD dla żołnierzy AK 1944-1945, Warszawa 1990, s. 75;

Tarka K., Jeden z wyklętych. Generał Aleksander Krzyżanowski “Wilk”, Warszawa 2000;

Tarka K., Komendant Wilk. Z dziejów Wileńskiej Armii Krajowej, Warszawa 1990, s. 86;

Józef Włodek, Wspomnienia z lat 1944-1946. Skierniewice 1962, Ciechanowiec 2008, s. 337, A. Wołk (oprac.), [w:] Regał z książkami, „Zesłaniec” 2009, nr 41, s. 122;

Widejko J., Wspomnienia najmłodszego partyzanta III Partyzanckiej Brygady AK “Szczerbca” i Samoobrony Wileńskiej AK “Komara” w latach od I 1944 r. do III 1945 r., Kraków 2005, s. 57, 71;

“Wileńskie Rozmaitości”, 1991, nr 2 (6), s. 2-6;

“Wileńskie Rozmaitości”, 1997, nr 2 (40).

Ikonografia
Ewentualne uwagi

W marcu 1957 ciało „Wilka” odnaleziono, ekshumowano i uroczyście przeniesiono na wojskowe Powązki. Grób symboliczny znajduje się także w kwaterze Na Łączce – domniemanym miejscu pogrzebania przez UB wielu jego podkomendnych.

 

Fotografie
Skany załączonych dokumentów
Pobierz jako plik tekstowy

Chcesz zgłosić uwagę do biogramu?